Sinds de ontwikkeling van led verlichting zien we dat een groot aantal fabrikanten zich richten op het produceren van led buizen ter vervangen van klassieke TL lampen. Deze led buizen zijn efficiënter vergeleken met de oude TL lampen en op deze manier kan er wel tot 70% energie besparing gerealiseerd worden.
Recentelijk zijn er ook led buizen op de markt die de klassieke TL lampen vervangen die branden op een HF elektronische ballast. De energie besparing is dan minder (ongeveer 40%) vergeleken met TL lampen die branden op de klassieke magnetische ballast.
Bij het vervangen van deze TL lampen door led buizen geeft de fabrikant altijd aan de netspanning af te schakelen voordat de lampen vervangen worden door de led buizen. Indien de spanning niet wordt afgeschakeld kan er bij het verwijderen van de nog brandende TL lamp (onder spanning staand armatuur) en het installeren van de led buizen, aan één kant van de led buis spanning staan op de aansluitpinnen wanneer de andere kant van de led buis al contact maakt met de G13 fitting van het armatuur. Het gevolg is een elektrische schok bij de installateur ten gevolge van de lekstroom die dan door zijn lichaam naar aarde stroomt. Dit is dus typisch voor de armaturen met een elektronische HF ballast. Meestal zal in dit geval de aardlekschakelaar (bij 30 mA lekstroom) de spanning na korte tijd ( 1 a 2 seconden) uitschakelen.
Volgens de norm (zie bijvoorbeeld IEC60598-1) mag deze lekstroom, die door het lichaam vloeit, niet grote worden dan een bepaalde waarde (ongeveer 1 mA). De meeste lampfabrikanten zorgen ervoor dat bij hun Led buizen deze stroom inderdaad niet boven deze grenswaarde komt.
Onderzoek EMB Consultancy
Echter, tijdens onderzoek van EMB aan led buizen in combinatie met elektronische ballasten is het volgende gebleken. Indien de net spanning is afgeschakeld en de installateur contact maakt met de aansluit pinnen aan een kant van de led buis (en de andere kant van de buis contact maakt met de G13 fitting) en op datzelfde moment de netspanning weer wordt ingeschakeld (door bijvoorbeeld iemand anders die het licht wil aanzetten) er toch een lekstroom kan ontstaan door het lichaam van meer dan 100mA gedurende 1 a 2 seconden.
Dit is levensgevaarlijk voor de installateur die dan een grote elektrische schok krijgt en hierdoor mogelijk van de ladder valt met alle gevolgen van dien.
Deze gevaarlijke situatie is door EMB in ons laboratorium gesimuleerd door gebruik te maken van de zogenaamde HBM (Human Body Model).
Opvallend is dat deze gevaarlijke situatie geconstateerd is bij armaturen met twee lampen en één HF ballast in het armatuur. Ook de led buizen van de zgn. A merken in combinatie met HF ballasten van deze A merken vertonen dit probleem.
Sommige fabrikanten hebben aan beide kanten van de led buis een schakelaar. Deze led buizen zijn ten alle tijden veilig. Immers tijdens het installeren van deze led buizen zorgen de beide schakelaars ervoor dat er geen elektrisch contact is met de pinnen, zodat er nooit een gevaarlijke lekstroom kan optreden door het lichaam van de installateur. Pas wanneer de led buis eenmaal geïnstalleerd is kunnen de beide schakelaars in de “aan” stand worden gezet.
Conclusie
Bij vervanging van de TL lampen door led buizen moet de netspanning altijd worden afgeschakeld, zoals de fabrikant ook aangeeft, maar ….….. zorg er ook voor dat tijdens het vervangen niemand de netspanning kan inschakelen. Dit kan worden vermeden door in de meterkast de netspanning af te schakelen en de deur van meterkast op slot te doen en eventueel een bordje op te hangen: Niet inschakelen: werkzaamheden.
De installateur kan dan veilig zijn werk doen.
Dr. Ir. Wim Hellebrekers
EMB Consultancy 12-04-2018
w.hellebrekers@gmail.com